بررسی سیر تحول و گسترش دانش در مواجهه جامعه علمی ایران با آموزه‌های تمدنی اسلام
تاریخ انتشار: ۱۵ مرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۳۹۴۳۴۳
کتاب «از جندی‌شاپور تا دانشگاه تهران؛ در آمدی بر آموزش عالی در ایران» تالیف دکتر «سیداحمدرضا خضری» ضمن بررسی درخشش جامعه علمی ایران در ادوار تاریخی، به دستاورد مواجهه ایرانیان با آموزه‌های تمدنی اسلام و گسترش دانش ذیل این مواجهه پرداخته است.
به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: سرزمین ایران به عنوان یکی از کانون‌های مهم فرهنگی و تمدنی، در طول سده‌های گذشته زمینه‌های لازم و بسترهای مناسب را برای ایجاد و راه‌اندازی مراکز علمی و آموزشی فراهم ساخته است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
جملات فوق بخش‌هایی از کتاب تازه منتشر شده دکتر «سیداحمدرضا خضری» استاد دانشگاه تهران است که با عنوان «از جندی‌شاپور تا دانشگاه تهران؛ در آمدی بر آموزش عالی در ایران» به بررسی ابعاد مختلف از سیر تحولی مساله آموزش و دانشگاه در ایرا‌ن‌زمین در گستره تاریخی مشخصی پرداخته است.
در این اثر که اولین چاپ خود را در سال 1402 به همت انتشارات دانشگاه تهران تجربه کرده است، وقایع تاریخی با تمرکز بر تاثیر آنها بر وضعیت علم و دانش در ایران به ویژه پس از ورود اعراب مسلمان به ایران بررسی شده است.
نویسنده این کتاب تحولاتی را که برای جندی‌شاپور رخ داد به خوبی موشکافی کرده است؛ وقایعی که به سبب آن موجب شد میراث این دانشگاه بزرگ ایرانی طی چند مرحله به بغداد نوبنیاد منتقل شود و بعدها منجر به این شود که اندوخته‌های علمی و دستاوردهای تمدنی جهان ایرانی به جهان اسلامی منتقل شود. او با اشاره به تاثیرپذیری ایرانیان از آموزه‌های تمدن اسلام می‌نویسد که آنها با شور و شوق فراوان در جست‌وجوی انواع دانش بر آمدند و ضمن نگاهبانی از میراث گذشته، مرزهای هریک از دانش‌های قبلی را گسترش دادند و دستاوردهای جدید خود را در هر زمینه ارایه کردند که حاصل آن ایجاد دهها مرکز علمی و آموزشی و تربیت صدها دانشمند برجسته بود.
«سیداحمد رضا خضری» در بخش دیگری از درآمد این کتاب می‌نویسد:
با ظهور اسلام و پس از رحلت پیامبر رحمت (ص)، عرب‌های مسلمان به بهانه گسترش اسلام در دیگر سرزمین‌ها، چونان توفانی سهمگین مناطق و شهرهای گوناگون ایران را درنوردیدند و بسیاری از آنها را خواسته یا ناخواسته به زیر فرمان خود درآوردند. آنان پس از فتح قادسیه، مدائن و اُبُلّه در میانه سال‌های 17 تا 19 هجری به فرماندهی ابوموسی اشعری به خوزستان رسیدند و شهرها و مناطق این ایالت راهبردی را یکی پس از دیگری به تصرف در آوردند. بر خلاف شهرهایی مانند اهواز، دزفول، شوش و شوشتر که به دلیل پایداری در برابر عربان، ناچار به تحمیل هزینه‌های سنگینی شده و بهای مقاومت خود را با کشتار و چپاول پرداختند، جندی‌شاپور اما با تدبیر یکی از اهالی آنجا که پیش‌تر اسلام را پذیرفته و اکنون در خدمت سپاه عرب بود، بدون مقاومت تن به قرارداد صلحی با فاتحان داد و خود را تسلیم آنان کرد.
به گفته مورخان، ابوموسی اشعری در سال هفده هجری یکی از زیردستان خود به نام ابوسبره را با سپاهی به سوی جندی‌شاپور فرستاد. ابوسبره شهر را به محاصره گرفت. در همین حال یکی از ایرانیان نومسلمان که به عنوان بنده در خدمت عربان بود، برای نجات شهر، تدبیری زیرکانه به کاربست و شبانه امان‌نامه‌ای از سوی سپاه عرب از روی باروی شهر به درون آن پرتاب کرد. صبحگاهان نگهبانان به اعتماد آن امان‌نامه، دروازه‌ها را گشودند و سپاه عرب را به شهر راه دادند. ابوسبره ماجرا را به خلیفه دوم اطلاع داد که وی نیز بر آن امان‌نامه مهر تایید نهاد و به این ترتیب با تدبیر این غلام ایرانی، جندی‌شاپور از خطر کشتار و غارت در امان ماند.
پس از این رویداد، جندی‌شاپور از کانون توجه حکمرانان تازه، کنار ماند و دوره‌ای نسبتا طولانی از گمنامی را که بیش از یک سده به درازا کشید، پست سر نهاد. در این مدت، فعالیت‌های گسترده جندی‌شاپور به انجام امور آموزشی و ارایه خدمات درمانی در بیمارستان شهر محدود شد و این بخش از دانشگاه به دور از درگیری‌های نظامی و هیاهوهای سیاسی سرگرم انجام خدمات عامالمنفعه بود تا آنکه پس از روی کارآمدن عباسیان و به دلیل گرایش‌های آشکار آنان به دستاوردهای علمی و تمدنی ایران، میراث علمی جندی‌شاپور طی چند مرحله به شهر نوبنیاد بغداد انتقال داده شد و از آن پس در قالب تمدن نوینی که در جهان اسلام شکل گرفته بود، تداوم یافت. در واقع می‌توان جندی‌شاپور را پلی دانست که اندوخته‌های علمی و دستاوردهای تمدنی جهان ایرانی را به جهان اسلامی منتقل کرد. درست در همین زمان بود که آیین اسلام به طور گسترده از سوی ایرانیان پذیرش شد و اکنون ایرانیان خود به بخشی از جهان اسلام تبدیل شده و در کنار دیگر اقوام و ملت‌ها پی‌ریزی، ایجاد و گسترش تمدنی که در این جهان تازه پدید آمده بود، تلاش می‌کردند.
آنان که میراث‌دار تمدنی درخشان بودند، تحت تاثیر آموزه‌های تمدن‌ساز اسلام با شور و شوق فراوان در جست‌وجوی انواع دانش بر آمدند و ضمن نگاهبانی از میراث گذشته، مرزهای هریک از دانش‌های قبلی را گسترش دادند و دستاوردهای جدید خود را در هر زمینه ارایه کردند که حاصل آن ایجاد دهها مرکز علمی و آموزشی و تربیت صدها دانشمند برجسته بود. این تحول بزرگ که تحت عنوان تمدن اسلامی شکل گرفت، میراث ارزشمندی بود که طی صدها سال در میان نسل‌ها دست به دست شده و هر بار یکی از مراکز علمی و تمدنی به ثمر می‌نشست، یکبار در بیت‌الحکمه بار دیگر در مدارس نظامیه، دیگر بار در ربع رشیدی و چندی بعد در مدرسه دارالفنون.
گفتنی است: علاقه‌مندان می‌توانند کتاب «از جندی‌شاپور تا دانشگاه تهران؛ در آمدی بر آموزش عالی در ایران» را به بهای دو میلیون و چهارصدهزار ریال از انتشارات دانشگاه تهران تهیه و مطالعه کنند.
پایان پیام/248منبع: شبستان
کلیدواژه: آموزه های تمدن دانشگاه تهران علمی و آموزشی جهان اسلام آموزش عالی جندی شاپور
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت shabestan.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «شبستان» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۳۹۴۳۴۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
عنوان قدیمی‌ترین نماد نهاد‌های علم جهان یونسکو به دانشگاه تهران اعطا شد
به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، سید محمد مقیمی رئیس دانشگاه تهران در آستانه سالروز شهادت استاد شهید مرتضی مطهری و روز معلم در جمع اساتید و دانشجویان دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، با اشاره به قرارگیری در آستانه نودمین سالگرد تأسیس دانشگاه تهران، گفت: ویژگی متفاوتی که آئین نود سالگی دانشگاه تهران نسبت به برنامه‌های هفتاد و هشتاد سالگی دارد، این است که تلاش کردیم قدمت نهاد علم در ایران را به سابقه دانشگاه تهران ضمیمه کنیم.
رئیس دانشگاه تهران به سابقه سنت دانشگاهی در ایران از جندی‌شاپور تا دانشگاه تهران اشاره کرد و افزود: این سابقه حتی در بین دانشگاهیان هم مغفول مانده و کمتر به آن توجه می‌کنیم. از این رو در سال ۱۴۰۲ طی مکاتبه‌ای رسمی به شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد شد تا این سابقه به نوعی به تاریخ و قدمت دانشگاه تهران ضمیمه شود. جندی‌شاپور نماد نهاد‌های علم در ایران بوده و در سال ۲۰۱۷ میلادی از سوی یونسکو به‌عنوان قدیمی‌ترین دانشگاه جهان با ۱۷۵۰ سال سابقه معرفی شده است که البته این رکورد پیش از آن متعلق به دانشگاه بولونیا در ایتالیا با نزدیک به ۱۲۰۰ سال قدمت بوده است.
استاد دانشگاه تهران ادامه داد: افتخار بزرگ تعلق گرفتن پایه‌گذاری سنت دانشگاهی به ایران، در حالی مورد اذعان جهانیان است که خودمان کمتر در خصوص این داشته‌ها و هویت ایرانی- اسلامی مطالعه کرده و کمتر بر روی آن تبلیغ و فعالیت‌های ترویجی انجام داده‌ایم و جوانان ما کمتر از این سرمایه‌های ملی شناخت دارند. از دانشگاه تهران انتظار می‌رود که به‌عنوان دانشگاه پیشگام و نوآور بیشتر به این موضوع توجه داشته باشد و به تقویت هویت ایرانی-اسلامی برای دستیابی به تمدن نوین اسلامی از طریق دانشگاه تمدن ساز که در گام دوم انقلاب اسلامی مورد توجه ویژه قرار گرفته است، بپردازد؛ و بدون شک آثار ارزشمند علامه شهید مطهری منبع بسیار ارزشمندی برای حرکت در این مسیر است.
مقیمی با اشاره به تأکید مقام معظم رهبری بر تمدن سازی دانشگاه، فراز‌هایی از کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران اثر شهید مطهری درباره نقش تمدن سازی نهاد علم در ایران از جندی‌شاپور و اذعان ویل دورانت که جندی‌شاپور را محور تمدن ایران در دوره ساسانی می‌داند را یادآوری کرد و بیان داشت: اینکه بگوییم دانشگاه تهران با قدمت ۹۰ ساله، نماد آموزش عالی ایران است، با واقعیت خیلی فاصله دارد. درست است که ۹۰ سال از قدمت مجموعه ساختمان‌های فعلی نماد آموزش عالی کشور که در سال ۱۳۱۳ ساخته شده است می‌گذرد؛ ولی وقتی به سیر تکامل و زنجیره چرخه عمر دانشگاه تهران به‌عنوان نماد آموزش عالی ایران را بررسی می‌کنیم، در مرحله قبلی به دارالفنون می‌رسیم و هر چه که به گذشته برمی‌گردیم به نهاد‌های آموزش عالی همچون ربع رشیدی، نظامیه‌ها و در نهایت به جندی‌شاپور می‌رسیم.
وی افزود: بر اساس مصوبه اولین جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۴۰۳ که با حضور رئیس‌جمهوری برگزار شد، سابقه دانشگاه جندی‌شاپور به دانشگاه تهران منضم شد و شورای عالی انقلاب فرهنگی مأموریتی به دانشگاه تهران سپرد تا برای اینکه دانشگاه‌ها به‌ویژه دانشگاه تهران نقش محوری تمدن سازی را ایفا کنند، طرح جامعی ارائه شود و برای ارتقای فرهنگ و تمدن ایرانی-اسلامی بر محور نهاد علم تلاش شود. اساتید، دانشجویان و پژوهشگران دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران می‌توانند نقش‌آفرینی ویژه‌ای در این زمینه داشته باشند.
رئیس دانشگاه تهران ادامه داد: وقتی به سیره نظری و عملی شهید مطهری نگاه می‌کنیم، ملاحظه می‌شود که ایشان استاد و معلمی در تراز دانشگاه تمدن ساز است و شخصیتی است که نقش تمدن سازی را به اندازه چند نهاد علمی ایفا کرده است؛ لذا انتظار می‌رود اساتید دانشگاه همین نقش را ایفا کنند تا بتوانیم به اهداف تمدن سازی دانشگاه نائل شویم. آثار و نوشته‌های شهید مطهری همان چیزی است که نیاز امروز ما است و هیچ وقت کهنه نمی‌شود. یکی از مهمترین منابع ما در زمینه مطالعه تمدن سازی دانشگاه، آثار شهید مطهری است که باید به سهم خودمان در تقویت این مجموعه تلاش کنیم.
مقیمی در پایان از برگزاری بزرگداشت ۱۷۵۷ سال سنت دانشگاهی در ایران زمین هم‌زمان با نود سالگی دانشگاه تهران خبر داد و گفت: بر اساس آثار شهید مطهری، دانشگاه جندی‌شاپور نقطه عطفی است که وجوه مشترکی را برای تمدن اسلامی و ایرانی ایجاد کرد. امروز اگر می‌خواهیم به تمدن نوین اسلامی ایرانی دست یابیم، دانشگاه باید یکی از مهمترین کانون‌های توجه ما باشد؛ لذا امروز به شدت به آثار شهید مطهری نیاز داریم تا با رویکرد دانشگاه تمدن ساز بتوانیم آثار مورد نیاز درباره قدمت نهاد علم در ایران را استخراج و نقشه راهی بر اساس اندیشه شهید مطهری تنظیم کنیم.
انتهای پیام/
مدیررسانهای پرسپولیس: سپاهان به جای شکایت بیجا، عذرخواهی کند